The Smalcald Articles: Tertia Pars - Articulus Tertius

I’ve finished the Smalcald Articles: A Latin Reader, my yearly Book of Concord reader,, and I will be posting every Monday a section from it. You can find the whole series here. If you like this sort of work, please consider become a paid subscriber, buying a book or simply leaving a positive review for a book on Amazon.

III. Articulus Tertius De Poenitentia

Hoc officium legis retinetur in Novo Testamento, et in eo exercetur, ut Paulus Rom. 1, 18 facit, inquiens: Ira Dei de coelo revelatur super omnes homines. Et 3, 12: Omnes sunt rei coram Deo. Nemo hominum iustus est coram eo. Et Christus Ioh. 16, 8 inquit: Spiritus Sanctus arguet mundum de peccato.

Hoc igitur fulmen est Dei, quo et manifestos peccatores et hypocritas prosternit et nullum iustum pronuntiat, sed omnes ad terrorem et desperationem adigit. Hic malleus est, ut Hieremias inquit 23, 29: Verbum meum quasi malleus conterens petras. Haec non est activa contritio seu factitia et accersita, sed passiva contritio, conscientiae cruciatus, vera cordis passio et sensus mortis.

Sic scilicet incipit vera poenitentia. Et hic homo audit^[1] sententiam promulgari dicentem: Quotquot estis, nihil estis, sive manifesti peccatores sive opinione vestra sancti sitis, omnes vos alios fieri oportet et aliter operari, quam quales hunc estis et sicut iam operamini, qualescunque sane sitis, magni, sapientes, potentes, sancti. In summa, hic nemo iustus, sanctus, pius est.

Huic officio Novum Testamentum statim adiungit consolationem et promissionem gratiae evangelii, cui credendum est,^[2] sicut Christus inquit Marc. 1, 15: Agite poenitentiam et credite evangelio, id est, fiatis alii et faciatis aliter et credatis meae promissioni. Et ante Christum Iohannes nominatur praeco poenitentiae, sed ad remissionem peccatorum, hoc est, Iohannes omnes arguit et peccatores esse evicit, ut^[3] scirent, quid^[4] coram Deo essent, et se ipsos agnoscerent ut perditos homines, atque ita Deo appararentur ad gratiam amplectendam ^[5]et remissionem peccatorum ab eo sperandam et accipiendam. Sic etiam Christus Luc. 24, 47 ipse inquit: In nomine meo ubique praedicanda est^[6] poenitentia et remissio peccatorum inter omnes gentes.

Quando autem lex hoc officium suum sola exercet sine evangelio, nihil aliud nisi mors et infernus hominem opprimunt, prorsus desperantem, ut Saulem et Iudam, sicut Paulus [Rom. 7, 10] testatur^[7] legem per peccatum hominem morti tradere. Econtra evangelium affert consolationem et remissionem non uno tantum modo, sed per Verbum, sacramenta et similiter, quemadmodum audiemus paulo post, ut ita redemptio apud Deum sit copiosa, ut in 130. Psalmo, v. 7, scriptura est, contra horrendam captivitatem peccati.

Nunc porro falsam poenitentiam sophistarum cum vera poenitentia conferemus, ut^[8] utraque melius intelligi possit.

De Falsa Poenitentia Pontificiorum.

Impossibile fuit pontificios recte docere de poenitentia, quum verum peccatum non recte agnoverint. Nam, ut supra ostensum est, de peccato originali non recte sentiunt, qui aiunt^[9] naturales vires hominis mansisse omnino integras et incorruptas, et rationem recte posse docere ac voluntatem posse ea, quae docentur, praestare, et Deum certo donare suam gratiam, quum homo tantum facit, quantum in se est, secundum liberum suum arbitrium.

Ex hoc dogmate sequitur,^[10] tantum ob actualia peccata agendam esse poenitentiam, ut sunt malae cogitationes, quibus homo obtemperat (concupiscentia enim, vitiosi affectus, inclinatio, libido et affectio prava secundum illos non sunt peccata), sermones mali, mala opera, quae voluntas libera omittere potuisset.

Huic poenitentiae adiungunt tres partes: contritionem, confessionem et satisfactionem, addita^[11] grandi consolatione et pollicitatione remissionis peccatorum, meriti, expiationis peccatorum ac plenariae redemptionis coram Deo, si homo vere doleat, confiteatur et satisfaciat. Sic in poenitentia homo ad fiduciam propriorum operum ducitur. Hinc orta est vox, quae in suggestis, quum praelegeretur vulgo publica absolutio, usurpata fuit: Prolonga, Deus, vitam meam, donec pro meis peccatis satisfecero et vitam meam emendavero.

Hic altum fuit silentium de Christo et fide, et tantum opinio et spes fuit de propriis operibus, quibus peccata coram Deo delerentur. Et hanc ob causam facti sumus sacrifici et monachi, ut nos ipsos peccato opponeremus.

Quod ad contritionem attinet, quum nemo posset omnia peccata sua in memoria retinere, praesertim per integrum annum commissa, centones hos assuebant, si memoria peccati absconditi forte recurreret, etiam illud sufficiente contritione deflendum confitendum esse^[12] etc. Interea Dei gratiae homo committebatur.

Quum etiam nemo sciret, quanta^[13] contritio esse deberet, quae coram Deo sufficeret, dicebant,^[14] si quis contritionem non haberet, eum saltem attritionem habere oportere, id est, dimidiam quasi contritionem vel initium contritionis. Haec vocabula ipsi nec intellexerunt nec intelligunt, minus quam ego. Et attritio reputabatur pro contritione venientibus ad confessionem.

Et quum quis diceret^[15] se non posse habere contritionem, seu non dolere posse ob peccata sua (ut fieri potuit in illicito amore aut vindictae cupiditate et ceteris), interrogabant, an^[16] is non optaret et cuperet dolere. Respondenti cupere se (quis enim, nisi ipse diabolus, negaret se cupere?) accipiebant hoc pro contritione et remittebant peccata propter hoc bonum ipsius opus, quod nomine contritionis ornabant. Hic allegabant exemplum Bernhardi^[17] etc.

Videmus autem, quam^[18] palpet et titubet coeca ratio in rebus divinis et consolationem quaerat in propriis operibus pro sua opinione et Christi et fidei prorsus obliviscatur. Quodsi res ipsa perspicue consideretur, contritio ista est factitia et fictitia cogitatio seu imaginatio ex propriis viribus absque fide, absque agnitione Christi. Et in ista contritione miser peccator forte recordans suae flammae et cupiditatis vindictae vel ridere, vel lacrimare potius potuit, quam aliud cogitare, exceptis iis, qui vel legis fulmine facti, vel a diabolo spiritu tristitiae afflicti fuerunt. His, inquam, exceptis contritio ista fuit mera hypocrisis et peccati flammas non mortificavit. Oportuit^[19] enim homines dolere, quum libentius peccassent, si liberum ipsis fuisset.

Confessio sic instituebatur, ut^[20] homines iuberentur omnia sua peccata enumerare (quod factu impossibile est); haec ingens carnificina fuit. Et si quis quorundam peccatorum oblitus esset, is eatenus absolvebatur, ut, si in memoriam illa recurrerent, ea postea confiteretur. Nemo igitur scire potuit, num^[21] unquam sufficienter, pure et recte confessus esset et quando confessionis finis futurus esset. Et tamen nihilominus ducebantur homines ad propria sua opera, et haec consolatio ipsis proponebatur: quo confessio esset purior, magis ingenua et aperta, pudore et ignominia coram sacerdote suffusa, eo satisfactionem pro peccato esse pleniorem, et humilitate illa certo ac merito gratiam Dei impetrari.

Nulla hic fides, nullus Christus erat. Et virtus absolutionis non explicabatur confitenti, sed consolatio eius in enumeratione peccatorum et pudefactione consistebat. Nemo autem recitare potest miserias, carnificinas, fraudes et idololatrias, ex confessione ista natas.

Ceterum satisfactio longe perplexior est. Nemo enim scire poterat, quantum^[22] faciendum esset pro uno tantum peccato, nedum pro omnibus. Hic arte utebantur et parum satisfactionum imponebant, quae etiam facile servari poterant, ut quinque orationes dominicas, ieiunium unius dici etc; cetera, quae in poenitentia desiderari dicebant, relegabant ad purgatorium.

Hic quoque magna calamitas oriebatur. Quidam enim metuebant,^[23] se in aeternum ex purgatorio non liberari posse, quum secundum veteres canones pro uno peccato mortali poenitentia septennis seu septem annorum constituta esset.

Et tamen fiducia semper collocata erat in nostro opere satisfactionis, ac si satisfactio potuisset esse perrecta, tota fiducia in eam coniecta fuisset, nec opus fuisset Christo et fide. At impossibilis illa erat. Et si quis centum annos poenitentiam ista ratione exercuisset, nondum certus tamen de sufficientia, perfectione et fine poenitentiae suae fuisset. Hoc scilicet erat perpetuo poenitere et nunquam ad poenitentiam pervenire.

Hac de causa sedes ista Romana sancta miserae ecclesiae subveniebat et indulgentias effingebat, quibus remittebatur et abolebatur expiatio seu satisfactio, primum particulatim, ad annos septem, centum etc., et eas distribuebat inter cardinales et episcopos, ita ut quidam annos centum, quidam ad dies centum indulgentiam conferrent. Totam autem satisfactionem relaxandi^[24] potestatem sibi reservabat.

Hac ratione quum accresceret pecunia et nundinatio bullarum esset fructuosa, excogitavit annum aureum iubilaeum, vere auriferum, quem Romae celebrari voluit. Hunc appellabat remissionem omnis culpae et poenae. Accurrebant igitur plurimi, quia ab onere molestissimo liberari unusquisque cupiebat. Hoc erat effodere et conquirere thesauros terrae. Mox papa annos aureos mutiplicabat et alium super alium accumulabat, et quo plus auri^[25] devorabat, eo plus fauces ipsius appetebant.

Ideoque per legatos suos mittebat annos istos passim in provincias, quoad omnia templa et domus annis aureis opplerentur. Tandem irruebat etiam in purgatorium ad defunctos, primum missarum et vigiliarum fundatione, deinde indulgentiis et anno aureo, et animas tam vili pretio aestimabat, ut unam pro sex nummis liberam pronuntians dimitteret.

Neque tamen hoc quoque sufficiebat. Papa enim, etsi iubebat homines indulgentiis istis tuto fidere ad salutem, tamen ipse rem universam denuo incertam, in dubium vocabat. Nam in bullis suis scribit,^[26] eum, qui indulgentiarum seu iubilaei anni particeps fieri velit, oportere contritum et confessum esse, ac pecuniam numerare. Audivimus^[27] autem supra contritionem et confessionem illorum esse incertam et hypocriticam. Nemo etiam sciebat, quae^[28] anima in purgatorio esset, ac si quae in eo esse dicebantur, nemo sciebat, quae recte et contritae et confessae fuissent. Sic papa sanctum denarium corradebat et interea ducebat homines ad fiduciam potestatis et indulgentiarum suarum et rursum inde abducebat ac remittebat ad incerta ipsorum opera et merita.

Quumque nonnulli essent, qui se actualium peccatorum istorum vel cogitationibus vel verbis vel factis commissorum non agnoscebant reos, quemadmodum ego et mei similes in monasteriis et fundationibus, seu sacerdotum sodalitiis seu collegiis monachi et flamines ieiuniis, vigiliis, orationibus, missarum celebrationibus, duris lectisterniis et vestibus etc. resistere conabamur malis cogitationibus et violenter sancti esse volebamus, et licet innatum malum saepe etiam inter dormiendum (sicut Augustinus et Hieronymus et alii quoque conqueruntur) naturam suam exsereret: tamen nos mutuo sanctos esse aestimabamus, sicut docebamus, sine peccato et plenos operum bonorum, usque adeo, ut bona opera nostra etiam aliis, quasi superflua in nobis ad salutem consequendam, communicaremus et venderemus, id quod ita factum esse testantur sigilla, literae, exempla, quae exstant.

Quum igitur, inquam, tales essent, hi poenitentia non indigebant. Quae enim contritio poterat esse in iis, qui malis cogitationibus non assentirentur? Quae confessio de verbis non prolatis? Quae satisfactio pro non factis seu pro innocentia, qua aliis miseris peccatoribus superabundans iustitia vendi poterat? Tales hypocritae et sancti erant tempore Christi etiam Pharisaei et scribae.

Hic exsurgit angelus ille igneus, B. Iohannes, Apoc. 10, praeco verus verae poenitentiae, et tonitru ac fulmine uno ferit ambos (vendentes et ementes opera) inquiens Matth. 3, 2: Agite poenitentiam. Attamen egimus poenitentiam, aiunt miseri illi. Ceteri vero dicunt: Non indigemus poenitentia. Iohannes autem inquit: Ambo agite poenitentiam, quia falsi estis poenitentiarii, et ceteri sunt falsi sancti seu hypocritae, et ambo indigetis remissione peccatorum, quum nondum sciatis, quid^[29] sit vere peccatum, nedum, ut de eo poenitere et fugere illud possitis. Nullus vestrum bonus est, pleni estis incredulitate, ruditate et ignorantia Dei et voluntaris Dei. Praesens enim hic coram adest, de cuius plenitudine nos omnes accipere oportet gratiam pro gratia [Ioh. 1, 16], et nemo hominum sine ipso coram Deo iustus esse potest. Quare si poenitentiam agere volueritis, recte illam agite, vestra poenitentia nulla est. Et, vos hypocritae, qui non egetis poenitentia, vos genimina viperarum, quis vos certos reddidit, ut^[30] fugeretis a ventura ira etc.? Matth. 3, 7 [Luc. 3, 7].

Eodem modo etiam Paulus Rom. 3, 12 concionatur: Non est iustus quisquam, non est intelligens, non est requirens Deum, non est, qui faciat bonum, ne unus quidem; omnes declinaverunt et inutiles facti sunt.

Et Act. 17, 30: Nunc Deus annuntiat hominibus, ut omnes ubique poenitentiam agant. Omnes, dicit, nemine excepto, qui modo homo est. Haec poenitentia docet nos agnoscere peccatum, videlicet de nobis omnibus plane actum esse, et intus et in cute nihil boni in nobis esse, et simpliciter fieri nos alios et novos homines oportere.

Haec poenitentia non est partialis et mutilata, qualis est ista actualium peccatorum, nec etiam est incerta, qualis ista est. Non enim disputat, utrum^[31] sit peccatum vel non peccatum, sed totum prosternit et affirmat universum et merum esse peccatum quoad nos (et nihil esse in nobis, quod non sit peccatum sive reum). Quid enim diu quaerere, partiri et distinguere volumus? Quamobrem etiam contritio hic non est dubia aut incerta. Nihil enim remanet, quo^[32] aliquid boni cogitare possimus ad expiandum peccatum, sed abiicienda^[33] nobis est omnis spes de omnibus, quidquid sumus, quidquid cogitamus, loquimur et facimus etc.

Similiter confessio quoque non potest esse falsa, incerta, manca aut mutila. Qui enim confitetur totum in se esse merum peccatum, is comprehendit omnia peccata, nullum excludit, nullius obliviscitur. Sic et satisfactio non potest esse incerta, quia non est nostrum incertum et peccato contaminatum opus, sed est passio et sanguis immaculati et innocentis Agni Dei, qui tollit peccata mundi.

De hac poenitentia concionatur Iohannes, deinde Christus in evangelio et nos etiam. Et hac poenitentiae concione destruimus papam et omnia, quae nituntur nostris bonis operibus. Omnia enim fundamento putri et vano insistunt, quod appellatur bonum opus sive lex, quum tamen nullum bonum opus adsit, sed tantum mala opera, et nemo faciat legem (ut Christus Ioh. 7, 19 testatur), sed omnes eam transgrediantur. Quare aedificium, quod superstruitur, tantummodo mendacium et hypocrisis est, etiam qua in parte sanctissimum et formosissimum est.

Haec poenitentia in Christianis durat usque ad mortem, quia luctatur cum peccato residuo in carne per totam vitam, sicut Paulus Rom. 7, 14. 25 ostendit,^[34] se belligerari cum lege membrorum suorum etc., idque non propriis viribus, sed dono Spiritus Sancti, quod remissionem peccatorum sequitur, et quotidie reliquias peccati purgat et expellit, et in eo est, ut^[35] hominem purificet, rectificet, sanctificet.

De tantis rebus papa, theologi, iuristae aliique homines ex ratione sua nihil norunt, sed haec doctrina est e coelo per evangelium patefacta et ab impiis sanctis seu hypocritis pro haeresi proclamatur.

Ceterum si sectarii quidam orientur, quorum nonnulli iam forsan adsunt et tempore seditionis rusticanae mihi ipsi in conspectum veniebant, sentientes,^[36] omnes eos, qui semel Spiritum aut remissionem peccatorum accepissent et credentes facti essent, etsi deinde peccarent, manere tamen in fide, et peccatum ipsis nihil obesse.

Hinc voces ipsorum: Fac quidquid lubet, modo credas, nihil tibi nocet, fides omnia peccata delet etc. Addunt^[37] praeterea, si quis post fidem et Spiritum acceptum peccet, eum nunquam Spiritum et fidem vere habuisse. Et tam insanos homines vidi et audivi multos, et vereor, ne^[38] adhuc in nonnullis daemon iste latitans habitet.

Si igitur, inquam, tales in posterum etiam orirentur, sciendum et docendum est,^[39] quod si sancti, qui originale peccatum adhuc habere se sentiunt^[40] et quotidie de eo poenitent et cum eo luctantur, insuper ruant in manifesta peccata, ut David in adulterium, homicidium et blasphemiam, eos excutere fidem et Spiritum Sanctum, et abesse tum ab ipsis fidem et Spiritum Sanctum. Spiritus enim Sanctus non sinit peccatum dominari, invalescere et victoriam obtinere ac consummari, sed reprimit et coercet, ne^[41] facere possit, quod vult.

Si vero facit, quod vult, certe Spiritus Sanctus et fides amittuntur nec simul adsunt. Sic enim inquit Iohannes [1 Ioh. 3, 9]: Qui ex Deo natus est, non peccat et peccare non potest. Et tamen etiam hoc verum est, quod idem Iohannes dicit [1 ep. 1, 8]: Si dicimus nos peccatum non habere, mentimur, et veritas Dei non est in nobis.

---

[1] Introduces an indirect statement

[2] The passive periphrastic with a relative pronoun as a dative of agency: which must be believed…

[3] Introduces a purpose clause

[4] Introduces an indirect question

[5] Ad with the gerundive to indicate purpose

[6] The passive periphrastic

[7] Introduces an indirect statement

[8] Introduces a purpose clause

[9] Introduces an indirect statement

[10] Introduces an indirect statement

[11] The beginning of an extended ablative absolute

[12] The passive periphrastic as the infinitive of an indirect statement

[13] Introduces an indirect question

[14] Introduces an indirect statement

[15] Introduces an indirect statemen

[16] Introduces an indirect question

[17] Bernard

[18] Introduces an indirect question

[19] Introduces an indirec statement

[20] Introduces a result clause

[21] Introduces an indirect question

[22] Introduce an indirect question with the passive periphrastic

[23] Introduces an indirect statement

[24] A gerundive in the genitive

[25] more gold

[26] Introduces an indirect statement

[27] Introduces an indirect statement

[28] Introduces an indirect question

[29] Introduces an indirect question

[30] Introduces an indirect command

[31] Introduces an indirect question

[32] Introduces an indirect question

[33] The passive periphrastic

[34] Introduces an indirect statement

[35] Introduces an purpose clause

[36] Introduce an indirect statement

[37] Introduces an indirect statement

[38] Introduces a fear clause

[39] The passive periphrastic

[40] Introduces an indirect statement

[41] Introduces a purpose clause

Vocabulary

Abduco, ere, abduxi, abductus- to lead away, take

Abiicio, ere, abieci, abiectus- to abandon; cast away

Abscondō, ere, abscondidī, absconditus- to hide, conceal

Absolutiō, absolutiōnis, f.- absolution, forgiveness

Absolvō, ere, absolvī, absolutus- to absolve; sum up

Accersitus, a, um- foreign; brought from elsewhere

Accumulo, are, avi, atus- to accumulate, heap up, pile up; increase

Accurrō, ere, accurī, accursus- to run to/forward, help; charge, attack

Activus, a, um- active

Actualis, e- actual; active

Addo, ere, addidi, additus- to add, insert

Adulterium, i, n.- adultery

Aedificium, i, n.- building

Affectus, us, m.- affection, passion, love; disposition, condition

Affligō, ere, afflixī, afflictus- to afflict, damage, break

Aliter (adv.)- otherwise, differently

Altus, a, um- high; deep, profound

Ambo, ae, ambo- both, two together

Amitto, ere, amisi, amissus- to lose; dismiss

Amor, amoris, m.- love

Amplector, amplecti, amplexus sum- to embrace, surround; esteem; cherish

Apertus, a ,um- open; clear

Appeto, ere, appetivi, appetitus- to seek, grasp after, desire; assail; approach

Arguo, ere, argui, argutus- to argue

Ars, artis, f.- art, skill, device

Assentio, ire, assensi, assensus +dat.- to assent, approve; agree with

Assuo, ere, assui, assutus- to sew or patch on

Attamen (adv.)- but yet, but however, nevertheless

Attineo, ere, attinui, attentus- to delay; hold on to, hold fast; retain

Attritio, attritionis, f.- friction, abrasion; attrition

Aureus, a, um- gold, golden

Aurifer, aurifera, um- gold-bearing, producing gold

Belligeror, ari, belligeratus sum- to wage war, be at war

Calamitas, calamitatis, f.- disaster, calamity; damage

Captivitas, captivitatis, f.- captivity, bondage; blindness

Carnificina, ae, f.- capital punishment; executioner; slaughter

Carō, carnis, f.- flesh; body; meat

Celebratio, celebrationis, f.- celebrating a mass/festival; crowd, audience

Cento, centonis, m.- patchwork quilt; rags

Centum (indecl.)- one hundred

Coecus, a, um- blind

Cogitatio, cogitationis, f.- argument, opinion, reasoning

Cogito, are, avi, atus- to think; consider

Colloco, are, avi, atus- to locate, place

Commissor, commissoris, m.- perpetrator

Committo, ere commisi, commissus- to join; entrust; commit

Committō, ere, commīsī, commissus- to commit, entrust

Concionor, ari, concionatus sum- to address; preach, harangue

Concupiscentia, ae, f.- concupiscence, a desire for sin

Conicio, ere, conieci, coniectus- to put together, conjecture

Conqueror, conqueri, conquestus sum- to bewail, lament

Conquiro, ere, conquisivi, conquisitus- to seek out; investigate

Consequor, consequi, consecutus sum- to obtain, acquire, gain

Considerō, āre, āvī, ātus- to consider, examine

Consolatio, consolationis, f.- consolation, comfort

Conspectus, ūs, m.- view, sight

Contamino, are, avi, atus- to corrupt, defile

Contero, ere, contrivi, contritus- to crush, grind, pound to piece; bruise

Contritio, contritionis, f.- grief, contrition

Contritus, a, um- contrite; penitent

Copiosus, a, um- plentiful; verbose; fruitful

Corrado, ere, corrasi, corrasus- to sweep together; scrape together

Cruciatus, us, m.- torture, cruelty; suffering

Cupiditas, cupiditatis, f.- desire, greed

Cupio, ere, cupivi, cupitus- to want, desire

Cutis, is, f.- skin; external appearance

Daemon, daemonis, m.- demon, devil; spirit, supernatural being

Declino, are, avi, atus- to swerve, bend

Defleo, ere, deflevi, defletus- to cry bitterly

Denarius, i, m.- a denarius, a silver coin

Denuo (adv.)- once more, a second time

Devorō, āre, āvī, ātus- to devour

Dimidius, a, um.- half, incomplete

Disputo, are, avi, atus- to argue, dispute

Distinguo, ere, distinxi, distinctus- to distinguish, separate, divide

Distribuo, ere, distribui, distributus- to distribute

Doleō, ēre, doluī, dolitus- to be sorry, to hurt; suffer pain

Dominicus, a, um- Lord’s

Dominor, ari, dominatus sum- to be master, lord; exercise authority

Dono, are, avi, atus- to give, donate

Dormiō, īre, īvī, ītum- to sleep

Duco, ere, duxi, ductus- to command; lead; consider, regard

Duro, are, avi, atus- to last, endure; harden

Durus, a, um- inflexible; hard, harsh

Eatenus (adv.)- so far

Effingo, ere, effinxi, effictus- to fashion, formm old; depict; represent

Effodio, ere, effodi, effosus- to dig out, excavate, gouge out

Emendo, are, avi, atus- to correct

Emo, ere, emi, emptus- to buy, gain, acquire, obtain

Enumeratio, enumerationis, f.- enumeration, act of listing

Enumerō, āre, āvī, ātus- to number; specify

Evangelium, ī, n- the Gospel

Evinco, ere, evici, evictus- to subdue, overcome

Excludo, ere, exclusi, exclusus- to shut out, remove

Excogito, are, avi, atus- to devise, invent

Excutio, ere, excussi, excussus- to examine, search; shake out, shake off

Expello, ere, expuli, expulsus- to drive out, expel

Expiatio, expiationis, f.- atonement, expiation, purification

Expio, are, avi, atus- to expiate, atone for

Exsero, ere, exserui, exsertus- to stretch forth; thrust out; put out

Exsurgo, ere, exsurrexi, exsurrectus- to take action; rise

Factitius, a, um- artificial; counterfeit

Factus, us, m.- deed, action

Faux, faucis, f.- gullet, maw; strait

Fido, ere, fisus sum+ dat.- to trust, have confidence in

Fiducia, ae, f.- trust, confidence, faith

Finis, is, c.- end, limit; goal

Flamen, flaminis, m.- priest

Flamma, ae, f.- flame

Formosus, a, um- shapely, beautiful, lovely

Forsan (adv.)- perhaps

Fructuosus, a, um- fruitful, productive; profitable

Fulmen, fulminis, n.- lightning, flash; thunderbolt

Fundamentum, i, n.- foundation; beginning

Genimen, geniminis, n.- brood; progeny; product, fruit

Gens, gentis, f.- gentiles; tribe, people, nation

Grandis, e- great, large

Habitō, āre, āvī, ātus- to live in, inhabit

Haeresis, is, f.- heresy

Homicidium, i, n.- murder, homicide

Humilitas, humilitatis, f.- humbleness; submissiveness

Hypocriticus, a, um-hypocritical

Igneus, a, um- fiery, hot; ardent

Ignominia, ae, f.- disgrace, ignominy, dishonor

Illicitus, a, um- forbidden, illicit

Imaginatio, imaginationis, f.- imagination, fancy

Immaculatus, a, um- immaculate, spotless; blameless

Imponō, ere, imposuī, impositus- to inflict, impose, lay upon

Inclinatio, inclinationis, f.- inclination, tendency

Infernus, ī, m.- grave, hell

Ingens, ingentis- huge, enormous

Ingenuus, a, um- natural, indigenous; generous, frank, noble

Initium, i, n.- beginning

Innatus, a, um- natural, inborn

Innocens, innocentis- harmless, innocent

Innocentia, ae, f.- innocence

Insanus, a, um- mad, insane

Insisto, ere, institi- to stand upon, stand, stop; persevere; pursue

Inter+acc.- between, among

Intus (adv.)- within, on the inside, inside

Invalesco, ere, invalui- to strengthen, grow strong

Iubeo, ere, iussi, iussus- to order, tell, direct

Iubilaeus, i, m.- Jubilee, year of the Jubilee

Iurista, ae, m.- jurists

Iustitia, ae, f.- justice, righteousness

Lacrimo, are ,avi, atus- to weep, cry

Latito, are, avi, atus- to remain in hiding, be hidden

Lectisternium, i, n.- a couch

Legatus, i, m.- envoy, deputy

Libenter (adv.)- gladly, willingly, with pleasure

Libido, libidinis, f.- desire; lust

Lubet, ere, lubui- it pleases, is pleasing

Luctor, ari, luctatus sum- to wrestle; struggle; fight against

Malleus, i, m.- hammer

Mancus, a, um- maimed, crippled; powerless

Memoria, ae, f.- memory

Merus, a, um- pure

Molestus, a, um- annoying, troublesome, tiresome

Monachus, i, m.- monk

Monasterium, i, n.- monastery

Mortifico, are, avi, atus- to kill; destroy; mortify, subdue

Mutilo, are, avi, atus- to mutilate, maim; chop off

Mutilus, a, um- maimed, broken, mutilated; hornless

Mutiplico, are, avi, atus- to multiply

Mutuo (adv.)- equally; mutually; in return

Nedum (adv.)- still less, much less

Nego, are, avi, atus- to deny

Noceō, ēre, nocuī +dat.- to harm

Nondum- not yet

Nonnullus, a, um- some

Nosco, ere, novi, notus- to learn, get to know, know

Novus, a, um- new

Numero, are, avi, atus- to number, count, add up

Nunc (adv.)- now

Obliviscor, oblivisci, oblitus sum- to forget

Obsum, obesse, offui, offuturus- to be against; to hinder, hurt, injure

Obtempero, are, avi, atus- to obey, comply

Onus, oneris, n.- burden, load

Oppleo, ere, opplevi, oppletus- to fill completely; overspread

Oppono, ere, opposui, oppositus- to oppose, counter

Opprimo, ere, oppressi, oppressus- to oppress, overwhelm, crush

Orno, are, avi, atus- to honor

Palpo, are, avi, atus- to flatter; stroke; coax; wheedle

Partialis, e- partial

Particeps, participis, c.- sharer, partaker

Particulatim (adv.)- part after part, bit by bit, one by one, piecemeal

Partior, partiri, partitus sum- to share

Parum (adv.)- little

Passiō, passiōnis, f.- suffering

Passivus, a, um- passive

Patefacio, ere, patefeci, patefactus- to reveal

Perfectio, perfectionis, f.- perfection

Pergō, ere, perrexī, perrectus- to proceed, continue

Perspicue (adv.)- clearly

Petra, ae, f.- rock, boulder

Pharisaeus, i, m.- Pharisee

Plenarius, a, um- plenary; full; entire; absolute

Plenitudo, plenitudinis, f.- fullness

Poenitentiarius, a, um- penitential, related to repentance

Poeniteo, ere, poenitui- to displease; repent, be sorry

Pollicitatio, pollicitationis, f.- promise

Porro (adv.)- further, furthermore

Posterus, a, um- after, future

Potens, potentis- powerful, strong, mighty

Praecō, praecōnis, m.- herald, crier, publisher

Praesens, praesentis- at hand, in person

Pravus, a, um- evil, perverse, crooked

Pretium, i, n.- price, reward; value

Proclamo, are, avi, atus- to proclaim

Prolongo, are, avi, atus- to prolong, extend, lengthen

Provincia, ae, f.- province

Psalmus, ī, m.- psalm

Pudefactio, pudefactionis, f.- shame

Pudor, pudoris, m.- decency, shame; sense of honor

Pure (adv.) – purely, blamelessly

Purgo, are, avi, atus- to clean, cleanse; to excuse

Purifico, are, avi, atus- to purify; clean

Putris, e- rotten, decaying; stinking, putrid

Qualis, e- like, such as; what kind of

Qualiscunque, qualecunque- of whatever type

Quando (conj.)- when

Quinque- five

Quotquot (adv.)- however many

Rectifico, are, avi, atus- to rectify, regulate, govern

Recurro, ere, recucurri, recursus- to run or hasten back; return; have recourse to

Relaxo, are, avi, atus- to loosen

Relego, ere, relegi, relectus- to read again, reread

Remittō, ere, remīsī, remissus- to forgive, pardon

Reprimo, ere, repressi, repressus- to press back, repress; check, restrain

Reputo, are, avi, atus- to reflect, think over

Reservo, are, avi, atus- to reserve; spare

Residuus, a, um- remaining; lingering, persisting; left over

Resistō, ere, restitī + dat.- to oppose, resist; withstand

Reus, a, um- guilty

Rideo, ere, risi, risus- to laugh

Ruditas, ruditatis, f.- roughness, wildness; coarseness

Ruo, ere, rui, rutus- to destroy, ruin, overthrow; be ruined

Rusticanus, a, um- rustic, living in the country

Sacrificus, i, m.- sacrificing priest

Sanctificō, āre, āvī, ātus- to sanctify, treat as holy

Sapiens, sapientis- wise

Satisfactio, satisfactionis, f.- satisfactions, penalties, penace; satisfaction for a crime

Saul, Saulis, m.- Saul

Scriba, ae, m.- scribe

Seditio, seditionis, f.- sedition, riot, strife, rebellion

Semel (adv.)- once, at once; once for all; one last time

Sensus, ūs, m.- sense, feeling

Septem (indecl.)- seven

Septuennis, e- of seven years

Sermō, sermōnis, m.- preaching, sermon

Sigillum, i, n.- seal; relief

Silentium, i, n.- silence

Similiter (adv.)- similarly

Simul (adv.)- at once; at the same time, simultaneously

Sodalitius, a, um- of fellowship

Sophista, ae, m.- sophist

Subvenio, ire, subveni, subventus- to come to help, assist; rescue

Sufficienter (adv.)- suffienctly; adequately

Sufficientia, ae, f.- sufficiency

Suffusus, a, um- blushing; bashful

Suggero, ere, suggessi, suggestus- to furnish, supply

Summa, ae, f.- chief point

Superabundo, are, avi, atus- to be very abundant

Superstruo, ere, superstruxi, superstructus- to build over; build on top

Testamentum, ī, n.- testament, will, covenant

Theologus, i, m.- theologian

Thesaurus, i, m.- treasure; treasure chamber; hoard

Titubo, are, avi, atus- to stagger, totter; falter

Tonitrus, us, m.- thunder

Transgredior, ī, transgressus sum- to trangress

Tristitia, ae, f.- sadness

Ubique (adv.)- anywhere, everywhere

Unquam (adv.)- at any time, ever; at some time

Usque (adv.)- all the way

Vereor, eri, veritus sum- to fear

Vilis, e- cheap, worthless

Vindicta, ae, f.- vengeance

Violenter (adv.)- violently

Vipera, ae, f.- snake, viper

Virtus, virtutis, f.- virtue; strength, power, might

Vitiosus, a, um- full of vice, vicious

Vocabulum, ī, n.- word; vocabulary

Voluntarius, a, um- willing, voluntary